प्रकृति लम्साल मृत्यु प्रकरणले उठाएका गम्भीर प्रश्नहरू

हरेक वर्ष हजारौं नेपाली विद्यार्थी उच्च शिक्षा हासिल गर्न विदेश जान्छन् । उज्ज्वल भविष्यको खोजीमा अपरिचित भूमिमा पाइला राख्दै उनीहरू संघर्ष गर्छन् । तर, शिक्षा प्राप्त गर्ने सपना बोकेर गएका यी विद्यार्थीहरू सुरक्षित छन् त ? भारतको उडिसास्थित केआइआइटी विश्वविद्यालयमा अध्ययनरत प्रकृति लम्सालको रहस्यमय मृत्युको घटनाले यस्तै गम्भीर प्रश्नहरू उठाएको छ ।

प्रकृति लम्सालले एड्भिकविरुद्ध कलेजका प्रिन्सिपल, शिक्षक, प्रशासनिक निकाय, र वार्डेनहरूसँग पटकपटक उजुरी गरिन् । उनले सामना गरिरहेको समस्याबारे जिम्मेवार निकायलाई थाहा थियो । तर, किन कुनै कारवाही भएन ? किन विश्वविद्यालय प्रशासन मौन बस्यो ? जब पीडित विद्यार्थीको आवाज सुन्ने निकाय नै दोषीलाई जोगाउने खेलमा लाग्छ, तब अन्याय झन् गहिरिन्छ ।

यस्ता घटनाहरू नेपालमा मात्र होइन, संसारभरकै शिक्षण संस्थामा भइरहेका छन् । जब पीडितले न्यायको माग गर्छ, तब प्रभावशाली व्यक्तिहरू मौन बस्छन्, प्रमाणहरू मेटिन्छन्, र सत्य दबाइन्छ । यो घटना कुनै एकल घटना होइन ।

यहाँ अरू केही घटनाहरु पनि छन्, जसले विदेशी शिक्षण संस्थामा विद्यार्थीहरूको सुरक्षा र अधिकारको महत्वलाई अझ प्रष्ट गर्छ :

२०१५ मा बेलायतमा एक नेपाली विद्यार्थीको बलात्कार : पीडित विद्यार्थीले विश्वविद्यालय प्रशासनलाई घटना जानकारी दिए पनि उचित कारवाही नभएको र अभियुक्तको संरक्षण गरिएको आरोप लागेको थियो । यस घटनाले विशेष गरी महिला विद्यार्थीहरूको सुरक्षा सन्दर्भमा गम्भीर चिन्ता उत्पन्न गराएको थियो ।

क्यानाडामा नेपाली विद्यार्थीहरूको शोषण : अनधिकृत भिसामा रहेकाले विद्यार्थीहरू कम वेतनमा अत्यधिक घण्टाप्रति काम गर्न बाध्य छन्, जसले उनीहरूको शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यमा गहिरो असर पुर्याउँछ । २०१७ मा एक नेपाली विद्यार्थीलाई लुटपाटको शिकार बनेको थियो र विश्वविद्यालय प्रशासनले शीघ्र कारबाही गरेको थिएन ।

सिंगापुरमा शोषण : नेपाली विद्यार्थीहरूले सस्तो श्रमको शिकार हुँदै लामो समयसम्म शारीरिक र मानसिक थकान सहन गर्नुपर्छ, जसले उनीहरूको शैक्षिक र व्यक्तिगत जीवनमा गहिरो असर पार्छ ।

दक्षिण कोरियामा २०१९ मा नेपाली विद्यार्थीको मृत्यु : विद्यार्थीको शरीरमा असामान्य चोटपटक पाइयो र परिवारले शोषण र अपमानको आरोप लगायो । यस घटनाले विद्यार्थीहरूको जीवनको सम्मानका बारेमा गम्भीर प्रश्न उठाएको छ ।

अष्ट्रेलियामा २०१८ मा नेपाली विद्यार्थीको हत्या : शैक्षिक संस्थाले अपराधलाई दबाउन र प्रभावशाली व्यक्तिहरूसँग सम्झौतामा पुग्ने प्रयास गरेको आरोप लगाइएको थियो, जसले अन्य नेपाली विद्यार्थीहरूको सुरक्षा बारे चिन्ता उत्पन्न गराएको छ ।

जबसम्म न्याय व्यवस्था शक्तिशालीहरूको हातमा रहन्छ, तबसम्म पीडितहरू कमजोर नै रहनेछन् । इतिहास हेर्ने हो भने, शक्ति र सम्पत्तिको आडमा पीडकहरू उन्मुक्ति पाउने परम्परा चल्दै आएको छ । शिक्षण संस्थाहरूमा हुने अन्याय, प्रशासनिक निकायको लापरवाही, र कानूनी प्रक्रियाको ढिलाइका कारण पीडित विद्यार्थीहरू अझै पनि न्याय पाउनबाट वञ्चित छन् । जब विश्वविद्यालय प्रशासन, प्रहरी निकाय र कानूनी व्यवस्था शक्तिशालीहरूको पक्षमा मात्र काम गर्छ, तब विद्यार्थीहरूको भविष्य असुरक्षित बन्छ ।
अब मौन बस्ने समय छैन ।

विद्यार्थीहरूको सुरक्षाका लागि तत्काल प्रभावकारी कदम चालिनुपर्छ । सरकार र शिक्षा मन्त्रालयले विदेशमा अध्ययनरत विद्यार्थीहरूको सुरक्षाका लागि कडा कानुनी प्रावधान ल्याउनुपर्छ । अभिभावक, विद्यार्थी र समाजले यस्ता घटनाहरूमा निरन्तर आवाज उठाउनुपर्छ । नेपाली दूतावासहरूले विद्यार्थीहरूको सुरक्षालाई उच्च प्राथमिकता दिनुपर्छ । सामाजिक सञ्जाल, मिडिया, र जनआन्दोलनमार्फत यस्ता मुद्दाहरूलाई प्राथमिकताका साथ उठाइनुपर्छ । साथै, विदेशी विश्वविद्यालयहरूले विद्यार्थीहरूको सुरक्षालाई पहिलो प्राथमिकतामा राख्न बाध्य हुने कानूनी संरचना बनाइनुपर्छ ।

प्रकृति लम्सालको मृत्यु केवल एउटा घटना होइन, यो सम्पूर्ण विद्यार्थी समुदायको सुरक्षासँग गाँसिएको विषय हो । यदि आज हामीले आवाज उठाएनौ भने, भोलि अरू विद्यार्थीहरू पनि असुरक्षित हुनेछन् । विद्यार्थीहरू शिक्षा मात्र होइन, सुरक्षित भविष्यको खोजीमा विदेश जान्छन् । तर, यदि सुरक्षा नै छैन भने, त्यो शिक्षाको के अर्थ ? अब समय आएको छ—विद्यार्थीहरूको सुरक्षाका लागि हामी सबैले सामूहिक रूपमा आवाज उठाउनुपर्छ ।